حوزه علمیه اهوازاهواز از شهرهای جنوب غربی و باستانی ایران بوده که سابقه تشیع در این شهر به عصر امامت امام صادق (علیه‌السّلام) می‌رسد. طبق گذاره‌های تاریخی می‌توان گفت تاریخ تاسیس حوزه علمیه در اهواز به عصر رضوی باز می‌گردد. در دوره ابتدایی خاندان‌های خاصی بیشتر به فراگیری علوم اسلامی پرداخته و جزو علمای آن دوره محسوب می‌شدند اما بعدها در دوره پیشرفت تعداد علما رو به فزونی نهاد و از اقشار مختلف و خاندان‌های دیگر تا به امروز در زمره علمای اهواز قرار گرفته‌اند. فهرست مندرجات۲ - دوره تاسیس و علمای دوره ۲.۱ - خاندان حسین بن سعید ۲.۱.۱ - حسین بن سعید اهوازی ۲.۱.۲ - حسن بن سعید اهوازی ۲.۲ - خاندان مهزیار اهوازی ۲.۲.۱ - علی بن مهزیار ۲.۲.۲ - ابراهیم بن مهزیار ۲.۲.۳ - داود بن مهزیار ۲.۲.۴ - محمد بن علی بن مهزیار ۲.۲.۵ - حسن بن علی بن مهزیار ۲.۲.۶ - محمد بن حسن بن علی بن مهزیار ۲.۲.۷ - محمد بن ابراهیم بن مهزیار ۲.۳ - خاندان عبدالله نجاشی ۳ - دوره نشر و پیشرفت ۳.۱ - علمای دوره ۳.۲ - تالیفات علمای دوره ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - معرفی اجمالی اهوازاهواز از شهرهای باستانی ایران و از شهرهای مهم استان خوزستان است و در کتیبه‌ها از آن نام برده شده است. سابقه تشیع در این شهر به عصر امامت امام صادق (علیه‌السّلام) می‌رسد که با حاکم شیعی آن «ابوبجیر» گرایشات شیعی در شهر افزایش یافته و در عصر رضوی، برادر امام رضا (علیه‌السّلام) موقعیت زمانی و مکانی را مناسب یافته و اهواز را به تصرف خویش درآورده است. ۲ - دوره تاسیس و علمای دورهدوره نخست از حوزه علمیه اهواز به عصر امامت می‌رسد که در آن جمعی از اصحاب امام رضا (علیه‌السّلام) تا حضرت ولی عصر (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) دیده می‌شود و دامنه آن تا قرن پنجم هجری کشیده شده است. علمای این دوره را می‌توان در سه خاندان بزرگ به نام‌های خاندان حسین بن سعید، خاندان مهزیار اهوازی و خاندان عبدالله نجاشی تقسیم‌بندی کرد. ۲.۱ - خاندان حسین بن سعیدوقتی به معرفی علما در اهواز رجوع می‌کنیم به اسامی از خاندان حسین بن سعید برمی‌خوریم که می‌توان گفت اولین علمای اهواز می‌باشند. در ذیل به اسامی آنها اشاره می‌شود. ۲.۱.۱ - حسین بن سعید اهوازی«حسین بن سعید اهوازی» (متوفی حدود ۲۵۰ق) از اصحاب امام رضا، امام جواد و امام هادی (علیهم‌السّلام) یکی از فرزانگان عصر امامت است که نخست در کوفه اقامت داشت پس به همراه برادرش حسن به اهواز منتقل شد و از آنجا به قم آمد و همان جا از دنیا رفت. روایات وی را بالغ بر ۵۰۲۶ مورد می‌دانند. [۲]
سیدابوالقاسم، خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۲۴۸ـ۲۷۰.
حسین بن سعید سی جلد کتاب تالیف نموده که «کتاب المؤمن» و «کتاب الزهد» وی به چاپ رسیده است. ۲.۱.۲ - حسن بن سعید اهوازی«حسن بن سعید اهوازی» (حدود ۲۴۰ تا ۲۵۰ق) برادر بزرگ حسین بن سعید، از اصحاب امام رضا و امام جواد (علیهما‌السّلام) است و گویا امام هادی (علیه‌السّلام) را درک نکرده است. وی علاوه بر مشارکت در سی جلد کتاب برادرش حسین، بیست جلد دیگر نیز تالیف کرده، از این رو «کشّی» می‌گوید حسن بن سعید پنجاه کتاب تصنیف کرده است. [۴]
کشّی، محمد بن عمر، رجال کشّی، چاپ نجف، ص۴۶۲.
مدت اقامت این دو برادر در اهواز، بر ما مشخص نیست چقدر بوده، لیکن به جهت انتساب آنها به اهواز باید گفت که یا آنها اصالتاً از اهواز بوده‌اند چنانکه از نام جدشان «مهران» (نام کامل حسین، «حسین بن حماد بن سعید بن مهران» است و مهران که نامی فارسی است از موالی امام سجاد (علیه‌السّلام) بوده است.) پیداست و یا اینکه مدت زیادی در اهواز اقامت داشته‌اند و به این نام مشهور شده‌اند. ۲.۲ - خاندان مهزیار اهوازیپس از خاندان حسین بن سعید با خاندان شیعی دیگری در اهواز رو به رو هستیم که از خاندان علم و تقوی شمرده می‌شوند. این خاندان کسی جز خاندان علی بن مهزیار اهوازی نیست که در طی چند نسل مقام علمی و اجتماعی خود را حفظ کرده‌اند. خاندان مهزیار به ترتیب زیر است: ۲.۲.۱ - علی بن مهزیار«علی بن مهزیار اهوازی» (متوفی حدود ۲۵۴ق) از فقها و محدثان نامور شیعه است که گذشته از مقام علمی و شخصیت معنوی و آثار ارزنده‌اش، در طرق بسیاری از احادیث شیعه واقع شده و عموم علمای ما او را مورد تجلیل قرار داده‌اند. وی از اصحاب امام رضا، امام جواد [۷]
طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۳۴.
و امام هادی (علیهم‌السّلام) است. [۸]
طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۴۱۷.
۲.۲.۲ - ابراهیم بن مهزیار«ابراهیم بن مهزیار اهوازی» (متوفی بعد از ۲۶۰ق) برادر علی بن مهزیار است. شیخ طوسی وی را از اصحاب امام جواد (علیه‌السّلام) می‌داند. ابن‌حجر عسقلانی وی را از راویان احادیث امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) می‌داند و شیخ حر عاملی در رجال وسائل الشیعة او را از سفرای امام عصر (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) می‌شمرد. ۲.۲.۳ - داود بن مهزیار«داود بن مهزیار اهوازی» سومین پسر مهزیار است که از اصحاب ائمه شیعه (علیهم‌السّلام) محسوب می‌شود. داود از اصحاب امام محمدتقی (علیه‌السّلام) است. [۱۱]
طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۴۰۱.
۲.۲.۴ - محمد بن علی بن مهزیار«محمد بن علی بن مهزیار اهوازی» از اصحاب امام هادی (علیه‌السّلام) است. [۱۳]
حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، ص۳۹۰.
مامقانی وی را از سفرای امام زمان (علیه‌السّلام) می‌داند. [۱۴]
مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۶۰.
۲.۲.۵ - حسن بن علی بن مهزیار«حسن بن علی بن مهزیار اهوازی» فرزند دیگر علی بن مهزیار هم از محدثین شیعه است. ۲.۲.۶ - محمد بن حسن بن علی بن مهزیار«محمد بن حسن بن علی بن مهزیار اهوازی» هم از محدثان شیعه است که از پدرش و عمویش داود بن مهزیار روایت نقل کرده است. ۲.۲.۷ - محمد بن ابراهیم بن مهزیار«محمد بن ابراهیم بن مهزیار» فرزند ابراهیم نیز از راویان حدیث است و پس از پدرش به وکالت عمومی امام زمان (علیه‌السّلام) در دوران غیبت منصوب شده است. [۱۷]
رک: دوانی، علی، مفاخر اسلام، ج۱، ص۱۰۷.
[۱۸]
رک: دوانی، علی، مفاخر اسلام، ج۱، ص۲۳۹.
۲.۳ - خاندان عبدالله نجاشیاز دیگر خاندان‌های شیعی اهواز که سابقه آنان از عصر امام صادق (علیه‌السّلام) در کتب حدیثی یاد شده، خاندان عبدالله نجاشی والی اهواز است. از خاندان او در قرن پنجم با نام «احمد بن علی بن احمد بن عباس بن محمد بن عبدالله بن ابراهیم بن محمد بن عبدالله نجاشی» (۳۷۲ـ۴۵۰ق) رو به رو می‌شویم که او و پدرش از عالمان قرن چهارم و پنجم هجری در اهواز می‌شدند. ۳ - دوره نشر و پیشرفتاین دوره از اوایل قرن چهاردهم شروع و تا دوره معاصر تداوم می‌یابد. غالب دانشمندان این دوره سطوح عالی را در حوزه علمیه قم و یا نجف اشرف فراگرفته و پس از تکمیل علوم، جهت نشر معارف الهی در اهواز سکنی گزیده‌اند. ۳.۱ - علمای دورهدر این دوره به تعداد زیادی از علما می‌توان اشاره کرد که بعضی از آنها را در ذیل بیان می‌کنیم: ۱. «حجت‌الاسلام و المسلمین حاج سیداسدالله آقا میری دزفولی» (متوفی ۱۳۵۷ق) ۲. «حجت‌الاسلام و المسلمین سیدکاظم آل طیب» (متولد ۱۳۳۹ق) ۳. «آیت‌الله شیخ علی انصاری» (متولد ۱۳۱۸ق) ۴. «حجت‌الاسلام شیخ میرزا حسن انصاری» ۵. «آیت‌الله شیخ منصور انصاری» (۱۳۰۷ـ۱۳۹۳ق) ۶. «حجة الاسلام شیخ محمدجواد انصاری» (متولد ۱۳۲۲ق) ۷. «شیخ مرتضی انصاری» (۱۳۱۲ـ۱۳۷۰ق) ۸. «آیت‌الله العظمی سیدعلی بهبهانی» (متولد ۱۳۰۳/۱۳۰۴ق) ۹. «آیت‌الله سیدمرتضی علم الهدی» (متوفی ۱۳۹۳ق) ۱۰. «آیت‌الله شیخ محمد حویزی» (۱۳۱۷ـ۱۳۸۸ق) ۱۱. «آیت‌الله کرمی» ۱۲. «آیت‌الله سیداسماعیل مرعشی» (متولد ۱۳۴۰ق) از دانشمندان این دوره حوزه علمیه اهواز هستند که به طور غالب تبلیغ و تدریس را با هم جمع نموده‌اند. ۳.۲ - تالیفات علمای دورهبرخی از آنها تالیفاتی نیز داشته‌اند و یا همچون آیت‌الله مرعشی، مدرسه علمیه‌ای هم بنا نهاده‌اند. [۲۰]
شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۳، ص۱۴۱ـ۱۵۶.
برخی از تالیفات این دوره علمی حوزه اهواز به قرار زیر است:۱. خلاصه مناسک حج، نوشته میرزا حسن انصاری ۲. سراج المؤمنین، نوشته میرزا حسن انصاری ۳. کتاب محمدیه، نوشته میرزا حسن انصاری ۴.زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، نوشته شیخ مرتضی انصاری ۵. رساله‌ای در مطلق و مقید، نوشته شیخ مرتضی انصاری ۶. رساله‌ای در مفهوم و منطوق، نوشته شیخ مرتضی انصاری ۷. رساله‌ای در اوامر و نواهی، نوشته شیخ مرتضی انصاری ۸. مصباح الهدایة فی اثبات الولایة، نوشته آیت‌الله سیدعلی بهبهانی ۹. القواعد الکلیه، نوشته آیت‌الله سیدعلی بهبهانی ۱۰. مقالات حول مباحث الالفاظ، نوشته آیت‌الله سیدعلی بهبهانی ۱۱. رساله علمیه، نوشته آیت‌الله سیدعلی بهبهانی ۱۲. کشف الاستار در شرح حدیث ابوالاسود دوئلی، نوشته آیت‌الله سیدعلی بهبهانی ۱۳. التوحید الفائق فی معرفة الخالق، نوشته آیت‌الله سیدعلی بهبهانی ۱۴. حواشی عروة الوثقی، نوشته آیت‌الله سیدعلی بهبهانی ۱۵. حواشی وسیلة النجاة، نوشته آیت‌الله سیدعلی بهبهانی ۱۶. الحیاة الروحیة، نوشته آیت‌الله کرمی ۱۷. التقریب الی حواشی التهذیب، نوشته آیت‌الله کرمی ۱۸. نتایج الفکر فی شرح الباب الحادی العشر، نوشته آیت‌الله کرمی ۱۹. طریق الوصول الی کفایة الاصول، نوشته آیت‌الله کرمی ۲۰. القول الجامع فی تحریر فروع الشرایع، نوشته آیت‌الله کرمی ۲۱. شرح کتاب اربعین حدیث، نوشته آیت‌الله سیداسماعیل مرعشی ۲۲. عنوان الطاعة فی اقامة الجمعة و الجماعة، نوشته آیت‌الله سیداسماعیل مرعشی ۲۳. از مبدا تا معاد ۳ جلد، نوشته آیت‌الله سیداسماعیل مرعشی ۲۴. اجوبة المسائل التستریة، نوشته آیت‌الله سیداسماعیل مرعشی ۴ - پانویس
۵ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حوزه علمیه اهواز»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۹/۰۶. |